Η Λογοθεραπεία  ασχολείται με τις διαταραχές λόγου, φωνής ομιλίας και μάσησης – κατάποσης σε παιδιά και ενήλικες, όποια κι αν είναι η αιτία αυτών των διαταραχών: νευρολογική, εξελικτική ή λειτουργική. Στόχος της είναι  η ανάπτυξη της επικοινωνίας στο άτομο,  ακόμα μπορεί να συμβάλει στην  καθαριότητα της ομιλίας και της φωνής και στην παραγωγή λόγου των βαρήκοων. Η λογοθεραπεία μπορεί να λειτουργήσει εκτός από θεραπευτικά και προληπτικά προλαμβάνοντας και αντιμετωπίζοντας  τυχόν αποκλίσεις σε νεαρή ηλικία.

Παρακάτω ακολουθούν βασικοί ορισμοί των κυρίων θεμάτων με τα οποία ασχολείται η επιστήμη της λογοθεραπείας

Επικοινωνία

Είναι η λεκτική και η μη λεκτική αλληλεπίδραση ενός ατόμου με ένα άλλο. Είναι η ικανότητα ενός ατόμου να λαμβάνει και να αποστέλει ερεθίσματα σε ένα άλλο άτομο. Η επικοινωνία μεταξύ δύο ατόμων μπορεί να εκδηλωθεί με ένα λεκτικό μήνυμα, με  εκφράσεις του προσώπου, ακόμη και με νεύματα.

Λόγος και η ομιλία

Ο όρος Λόγος  αναφέρεται στην κατανόηση ενός ατόμου, δηλαδή το τι γνωρίζει. Όλες οι αντιληπτικές και οι γνωστικές ικανότητες κατατάσσονται σε αυτόν τον τομέα. Γνωστικές ικανότητες, όπως γνώση χωρικών και χρονικών εννοιών, χρωμάτων, μεγεθών, σχημάτων, και εννοιών. Αντιληπτικές δεξιότητες, όπως κατανόηση εντολών, ερωτήσεων, αρνητικών λέξεων κ.λ.π.

Ομιλία είναι η γλωσσική έκφραση του ατόμου που χαρακτηρίζεται από τα εξής:

• Τη φωνολογία, δηλαδή τους φθόγγους της γλώσσας και τους φωνολογικούς κανόνες
• Τη μορφολογία, δηλαδή το μόρφημα και τους μορφολογικούς κανόνες
• Τη σύνταξη, δηλαδή τους κανόνες για το συνδυασμό των λέξεων σε προτάσεις
• Τη σημασιολογία, δηλαδή το νόημα των λέξεων
• Την πραγματολογία, δηλαδή τους κοινωνικό- γλωσσικούς κανόνες σύμφωνα με τους οποίους χρησιμοποιούμε τη γλώσσα μας.

Ροή ομιλίας

Ως ροή ομιλίας ορίζεται η διαδικασία κατά την οποία ο εισπνεόμενος αέρας περνάει από τη ρινική κοιλότητα, το φάρυγγα, τον λάρυγγα, την τραχεία και καταλήγει στα πνευμόνια. Κατά την επιστροφή του αέρα περνάει από τις ίδιες δομές και διαφεύγει από τη ρινική ή της στοματική κοιλότητα. Η «διαδρομή» αυτή είναι η ροή του αέρα και καθορίζει τον ρυθμό της ομιλίας ενός ατόμου.

Ο ρυθμός ομιλίας εξαρτάται από τα παρακάτω:

• Την αναπνοή
• Την λειτουργική και δομική επάρκεια των δομών που διέρχεται ο αέρας
• Τη δυνατότητα συντονισμού της φωνής και του αέρα για την παραγωγή φωνημάτων, λέξεων, προτάσεων

Μία πολύ συχνή διαταραχή του λόγου  είναι ο τραυλισμός που ουσιαστικά αναφέρεται  σε διαταραχή στη ροή του λόγου και εμφανίζεται με ασυντόνιστες κινήσεις του μυϊκού συστήματος, της αναπνοής, της φωνής και της άρθρωσης, ενώ παρουσιάζεται στην αρχή ή τη μέση του λόγου σαν επανάληψη συλλαβών, φθόγγων και λέξεων ή σαν ένα επίμονο κόμπιασμα σε έναν φθόγγο.

Φωνή

Ως  φωνή ορίζεται το αποτέλεσμα του εκπνεόμενου αέρα από τους πνεύμονες, ο οποίος περνώντας από το λάρυγγα δονεί τις φωνητικές χορδές με αποτέλεσμα να παράγεται φωνή. Η φωνή εμφανίζει τα παρακάτω γενικά χαρακτηριστικά:

• Ένταση, δηλαδή τη δύναμη της φωνής
• Ύψος, δηλαδή τον τόνο της φωνής
• Ποιότητα, δηλαδή αν η φωνή ακούγεται βραχνή, ασθμαίνουσα, έχει τρέμουλο, σπασίματα, σταθερότητα

Αυτό που θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως «φυσιολογική φωνή», έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

• Η φωνητική νότα έχει καθαρότητα
• Δεν είναι βραχνή, ασθμαίνουσα ή πιεσμένη
• Είναι ακουστή ακόμα και σε περιβάλλοντα με υψηλά επίπεδα θορύβου
• Είναι ανάλογη της ηλικίας και του φύλου
• Εκπληρεί γλωσσικούς και παραγλωσσικούς ρόλους για την ικανοποίηση του ομιλητή (π.χ. γέλιο)
• Έχει σταθερότητα και δεν αλλάζει κανένα από τα χαρακτηριστικά της, είτε κατά την έναρξη της φωνής, είτε κατά την συνεχόμενη ομιλία
• Έχει αντοχή τόση, ώστε να χρησιμοποιείται στην εργασία και στην κοινωνική ζωή, χωρίς να εμφανίζει κόπωση

 Σίτιση και κατάποση

Η σίτιση και κατάποση αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου, αφού φέρει την τροφή στο στόμα, να την μασήσει και να την καταπιεί.Οι δομές που εμπλέκονται στη διαδικασία της σίτισης και της κατάποσης είναι οι ακόλουθες:

• Η στοματική κοιλότητα
• Η φαρυγγική κοιλότητα
• Ο οισοφάγος

Μαθησιακές ικανότητες

Οι μαθησιακές  ικανότητες αναφέρονται κυρίως στις δεξιότητες του παιδιού εντός του σχολικού πλαισίου, αλλά και γενικότερα σε κάθε μαθησιακό περιβάλλον. Οι δεξιότητες αυτές, ωστόσο, αφορούν συνήθως τις σχολικές επιδόσεις και δεν επηρεάζουν άλλους τομείς (όπως την κατανόηση ή την παράγωγή του λόγου). Πιο συγκεκριμένα είναι:

• Η ικανότητα ανάγνωσης
• Η ικανότητα γραφής
• Η ορθογραφία

Συγκεκριμένα για τις μαθησιακές δυσκολίες, για την καλύτερη αντιμετώπιση τους συνίσταται η υποστήριξη του παιδιού από μία επιστημονική ομάδα, Λογοθεραπευτή, Ειδικό Παιδαγωγό, Εργοθεραπευτή και Ψυχολόγο καθώς τα προβλήματα συνήθως είναι πολύπλευρα και απαιτούν παρέμβαση σε αρκετά σημεία που άπτονται σε διαφορετικές ειδκότητες.

Φυσιολογικά στάδια ανάπτυξης του λόγου

Παρακάτω αναφέρονται τα φυσιολογικά στάδια της ανάπτυξης του λόγου, εάν εμφανίζεται ιδιαίτερη παρέκκλιση από αυτά είναι σημαντικό να αναζητήσουμε βοήθεια ειδικού.

Από την γέννηση ως 12 μηνών το βρέφος θα πρέπει να έχει κατακτήσει τα εξής :

• Το μωρό αντιδρά στους ήχους
• Κάνει βλεμματική επαφή.
• Αναγνωρίζει τη φωνή της μητέρας του.
• Χαμογελά όταν του μιλάτε.
• Ανταποκρίνεται στο όνομά του.
• Γυρίζει το κεφάλι του προς την πηγή των ήχων.
• Διαθέτει κάποιο βασικό λεξιλόγιο.

1 – 2 ετών

• Το λεξιλόγιό διαθέτει περίπου 20-50 λέξεις.
• Υπακούει σε απλές εντολές.
• Χρησιμοποιεί δύο λέξεις για να σχηματίσει φράσεις.
• Χρησιμοποιεί συμβολικά διάφορα παιχνίδια (π.χ τάισμα μωρού κ.α).

2 – 3 ετών

• Απαντάει σε ερωτήσεις.
• Κάνει απλές προτάσεις.
• Μπορεί να παρακολουθήσει ένα διάλογο.
• Του αρέσουν τα παραμύθια (γενική εξιστόρηση ιστοριών) και τα παρακολουθεί με ευκολία.
• Κάνει ερωτήσεις

3 – 4 ετών

• Απαντάει σε όλα τα είδη ερωτήσεων.
• Γίνεται κατανοητό και από ανθρώπους που δεν γνωρίζει.
• Η ομιλία του πλησιάζει περισσότερο σε αυτή των ενηλίκων όσον αφορά τη γραμματική και το συντακτικό.
• Διηγείται τις εμπειρίες του.

Υπάρχουν ωστόσο αρκετές διαταραχές λόγου και ομιλίας στις οποίες χρειάζεται η βοήθεια ειδικού λογοθεραπευτή προκειμένου να της ξεπεράσει το άτομο. Πρέπει να σημειωθεί πως όσο νωρίτερα αναζητηθεί η βοήθεια ειδικού τόσο καλύτερη και ταχύτερη αναμένεται να είναι η αποκατάσταση της διαταραχής, καθώς όσο περισσότερο «μένει» το σύμπτωμα στο άτομο τόσο περισσότερο εδραιώνεται και τόσο δυσκολότερη γίνεται η διαδικασία αποκατάστασης του.

Διαταραχές Λόγου

• Διαταραχές άρθρωσης (δυσαρθρίες, δυσλαλίες)
• Διαταραχές ρυθμού της ομιλίας (λογονευρώσεις, ταχυλαλίες, βραδυλαλίες, τραυλισμός)
• Μερικές ή ολικές διαταραχές προφορικής έκφρασης (κωφαλαλία, αλαλία, υστερική αλαλία)
• Φωνητικές ανωμαλίες (αφωνία, δυσφωνίες, ρινολαλίες)
• Ανωμαλίες κατανόησης και έκφρασης (αφασίες, νευρολογικές διαταραχές, εγκεφαλικές κακώσεις)
• Γραμματικές/συντακτικές ανωμαλίες
• Διαταραχές γραφής/ανάγνωσης
• Μαθησιακές δυσκολίες (δυσλεξία, δυσαρθρογραφία, δυσαριθμησία, υπερκινητικότητα, σύνδρομο ελλειματικής προσοχής).